اصولاً ديگ به هر ظرفي اطلاق مي گردد كه در داخل آن موادي را به جوش مي آورند و يا عمل پخت را انجام مي دهند و ما هر روزه با انواع مرسوم ديگ كه در آشپزي مورد استفاده قرار مي گيرند سر وكار داريم
وليكن ديگ صنعتي نيز وسيله يا دستگاهي است براي انتقال حرارت به سيال مورد نظر ما كه در حالت بسيار پركاربرد، اين سيال مي تواند آب باشد كه در نتيجه ما ديگ آب داريم و حال اگر اين ديگ به حدي حرارت داده شود كه دما به نقطه تبخير يا جوش آب برسد ما ديگ توليد بخار خواهيم داشت.
دیگ بخار از سری بویلرهای پرکاربرد می باشد گه جهت تولید بخار مورد استفاده قرار می گیرد این محصول در صنعت کابردهای زیادی دارا می باشد
در قدیم دیگ های بخار از مخازن استوانه ای فلزی ساخته می شدند که به وسیله میخ پرچ به یکدیگر متصل می گردیدند ولیکن با پیشرفت تکنولوژی و امکان اتصال ورق های فلزی به روش جوشکاری ساخت این بویلر وارد مرحله جدیدی گردید
تاريخچه توليد ديگ هاي بخار صنعتي پروسه طولاني را طي نموده است تا ما شاهد ديگ هاي بخار امروزي باشيم و بطور كلي اين تجهيزات صنعتي بر اساس ساختار داخلي آن به دو نوع بسيار معروف ذيل تقسيم بندي مي گردد:
*-نوع اول به نام ديگ بخار فاير تيوب (Fire Tube) يا ترجمه فارسي آن لوله آتشي مي باشد:
از اصول مهم اين طرح همانطور كه در اسم آن نهفته شده است اين مي باشد كه سطح حرارتي به نحوي در نظر گرفته مي شود كه مسير عبور حرارت حاصل از گازهاي داغ مشعل در لوله هاي مخصوص در پاس 2 و پاس 3 هدايت مي يابند
اين لوله ها از نقش بسزايي در انتقال حرارت به آب داخل بويلر برخوردار مي باشند و لذا اين نوع بويلر هاي بخار به نوع لوله آتشي نام گذاري مي گردند.
*-نوع دوم به نام ديگ بخار واتر تيوب (Water Tube) يا لوله آبي مي باشد:
اين نوع ديگ بخار نيز به گونه اي طراحي مي گردد كه آب داخل لوله هاي مخصوص كه تامين كننده سطح حرارتي بويلر مي باشند وارد مي گردد و بلعكس طرح فاير تيوب در اينجا ما آب را در پشت لوله ها داريم
در اين طرح به دليل بالارفتن توانايي تحمل فشار ديگ بخار ، در موارد توليد بويلرهاي نيروگاهي كه نياز به فشارهاي بالا مي باشد مورد استفاده قرار مي گيرد.
انتخاب نوع ديگ بخار نيز بسته به اينكه در كاربرد مورد نياز چه موارد فني مطرح مي باشند بسيار متفاوت مي باشند كه مهندسين طراح در صنايع مختلف با آن سروكار دارند برخي از اين موارد در مقالات: انتخاب ديگ بخار لوله آبي (واتر تيوب) و انتخاب ديگ بخار لوله آتشي ارائه شده اند.
اجزا دیگ بخار
اجزا اصلی یک دیگ بخار امروزی شامل موارد ذیل است:
*-پوسته یا بدنه دیگ بخار
*-کوره های اصلی و فرعی
*-اتصالات و نازل های دیگ بخار
*-تجهیزات و لوازم دیگ بخار
كاربردهاي ديگ (بویلر ) هاي بخار
خريداران ديگ هاي بخار مي توانند يكي از انواع لوله – آتشي ، لوله – آبي يا تركيبي را انتخاب نمايند. ولي بايد دانست هر يك از اين ديگ ها مشخصات خاص و منحصر به فرد خود را دارند و با آن كه در ظرفيت و فشار مساوي، ديگ هاي لوله – آتشي از ديگ هاي لوله – آبي ارزان تر مي باشند ولي نوع كاربرد انرژي بخار، عامل انتخاب نوع ديگ به شمار مي رود.
در سال 1979 در انگلستان به طر تقريب بيش از 73000 ديگ بخار – به جز ديگ هاي خدماتي – در سرويس بوده است كه 61% از نوع لوله – آتشي افقي، 5% از نوع لوله – آبي و بقيه ديگ هاي مودي و از نوع دودكشهاي آجري بوده است – گرچه اين نوع اخير به سرعت در حال منسوخ شده است.
به اين عوامل بايستي به تعداد بيشمار و ناشناخته ديگ هاي مولد آب گرم در فشارهاي متوسط و دماي بالا اشاره كرد. اين بویلر ها بيشتر براي مصارف گرمايشي و گاهي نيز عملياتي به كار مي روند. اكثر اين ديگها از نوع لوله- آتشي هستند، گرچه بویلر هاي لوله – آبي مدل " lamont" با شيوه چرخش اجباري آب نيز وجود دارد .
به نظر مي رسد حدود 100000 بویلر صنعتي در انگلستان مشغول به كار باشد كه از اين تعداد 60.000 از نوع لوله – آتشي ، 5000 عدد لوله – آبي و بقيه ديگ هاي بسيار قديمي و كهنه هستند.
معمولي ترين ديگ ها از نظر تعداد ديگ هاي لوله – آتشي هستند، ولي از نظر ظرفيت بايد گفت 29% كل ظرفيت بویلر ها را ديگ هاي لوله – آبي تشكيل مي دهند كه نشان دهنده ظرفيتهاي بسيار بالاي اين ديگ ها است.
در واقع كاربرد بيشتر ديگهاي لوله – آبي در مجتمعهاي بزرگ صنعتي كه به طور مستمر در طول سال مصرف بخار بالايي دارند، مانند صنايع شيميايي، پالايشگاه هاي نفت و صنايع فولاد مي باشند.
در نيروگاه هاي برق، بخار با فشار و دماي بالا مورد نياز است كه ديگ (بویلر) هاي لوله – آتشي قادر به تامين آن نيستند.
در مكانهايي نظير گرمايش اماكن، نوشابه سازيها، لباسشوييها و ساير صنايع عمومي كه جنبه گرمايشي حرارت مورد نظر است، از ديگ (بویلر) هاي بخار لوله آتشي استفاده مي شود، كه خود عامل برتري اين نوع ديگ است.